واکنش عصبی چیست؟

واکنش عصبی به معنای قضاوت سریع و بدون در نظر گرفتن زمان کافی برای تفسیر مناسب می‌باشد. به عنوان مثال ممکن است شخصی حرفی به ما بزند و ما خیلی سریع از این حرف نتیجه‌گیری کنیم و عکس‌العملی کلامی یا احساسی داشته باشیم.

گاهی اوقات شاید مخاطب حتی هیچ صحبتی انجام ندهد، اما ما از روی حالات چهره او قضاوتی سریع انجام دهیم و مثلا برداشت کنیم که او ناراحت یا عصبانی است.

 

انواع واکنش‌های عصبی

واکنش عصبی بر پنج نوع است:

1. زمانی که مخاطب حرفی می‌زند و ما سریعا واکنشی کلامی انجام می‌دهیم و در مقام پاسخ بر می‌آییم.
2. زمانی که مخاطب صحبتی انجام می‌دهد و ما سریعا از صحبت او در ذهن خود برداشتی انجام می‌دهیم، اما کلامی بر زبان جاری نمی‌سازیم.
3. زمانی که مخاطب هیچ حرفی نمی‌زند و فقط از نوع نگاه یا حالات چهره او سریعا یک واکنش کلامی انجام می‌دهیم.
4. زمانی که مخاطب حرفی نمی‌زند و ما هم هیچ صحبتی نمی‌کنیم، اما در ذهن خود یک قضاوت فوری انجام می‌دهیم.
5. زمانی که اصلا مخاطبی وجود ندارد و ما نسبت به یک پدیده قضاوتی سریع انجام می‌دهیم. مثلا فصل زمستان است و هنوز بارندگی به میزان کافی نبوده است و ما قضاوت می‌کنیم که حتما چند سال آینده خشکسالی در راه خواهد بود. یا وقتی به تصویر فردی نگاه می‌کنیم و سریعا حالتهای درونی او را مورد قضاوت قرار می‌دهیم.

آیا واکنش عصبی الزاما به معنای عصبانیت است؟

خیر. ممکن است ما حتی عصبانی نشویم و برعکس مثلا یک برداشت سریع و مثبت از صحبت‌های مخاطب داشته باشیم. در هر صورت چون این برداشت با قضاوتی سریع انجام گرفته است، می‌توان گفت که واکنش ما عصبی بوده است. هرچند بیشتر به واکنش‌های عصبی که احساس ما را خراب می‌کنند، توجه بیشتری می‌شود.

 

NLP و واکنشهای عصبی

یکی از پیش‌فرضهای NLP این است که نقشه، سرزمین نیست. یعنی آنچه ما برداشت می‌کنیم، الزاما صحیح نمی‌باشد و حاصل تفکرات و باورهای ما در گذر زمان می‌باشد. بی‌توجهی به این پیش‌فرض مهم، می‌تواند اثرات بسیار زیان‌بار و حتی جبران‌ناپذیر برای ما به همراه داشته باشد.

 

چرا واکنش عصبی نشان می‌دهیم؟

از دیدگاه NLP، مهمترین هدف ضمیرناخودآگاه حفظ رفاه، امنیت و آسایش در ما می‌باشد و هرجا احساس کند که این موارد به نوعی برآورده نمی‌شوند، واکنش‌های عصبی و درنتیجه احساسات منفی درونی در ما شکل می‌گیرد.

عمده‌ترین دلایل واکنشهای عصبی عبارتند از:

۱- یادآوری اتفاقات منفی گذشته توسط نفر مقابل

گاهی اوقات طرف مقابل ما به صورت خواسته یا ناخواسته حرفی می‌زند یا رفتاری انجام می‌دهد که ما به یاد خاطرات و اتفاقات ناگوار گذشته می‌افتیم و در نتیجه یک واکنش عصبی سریع انجام می‌دهیم.
مثلا در گذشته و در هنگام رانندگی تصادف کرده‌ایم و حالا او در رابطه با تصادف و حتی شاید بدون اشاره به شخص ما، صحبتی انجام می‌دهد و همین سبب می‌شود که به سرعت دچار یک احساس درونی منفی شویم.

۲- وقتی احساس می‌کنیم یک بی‌عدالتی صورت گرفته است

به طور طبیعی، همه ما به نوعی به واژه عدالت چه در رابطه با خود و چه در رابطه با دیگران اعتقاد داریم. هرچند ممکن است هرکدام تفاسیر متفاوتی از این واژه داشته باشیم. حالا هرجا احساس کنیم که یک بی‌عدالتی شکل گرفته و یا در حال شکل‌گرفتن است، از خود واکنش عصبی نشان‌ می‌دهیم.

 

۳- احساس خطر و ناامنی

وقتی احساس می‌کنیم خطری ما را تهدید می‌کند، ناخودآگاه قضاوتی سریع انجام می‌دهیم و همین مساله احساساتی منفی را در ما شکل می‌دهد.
به عنوان مثال وقتی خانمی در حال جدایی از همسر خود است،‌ ممکن است از اینکه مجبور به ترک فرزند خود می‌باشد، احساس خطر کند و در نتیجه بسیاری از واکنشهای او نسبت به موضوع جدایی به صورت عصبی خواهد بود.

۴- زیرپا گذاشتن ارزشهای مهم توسط خود

وقتی که ارزشهایی مانند صداقت و امانت‌داری را زیرپا می‌گذاریم و یا به ارزشهایی مانند خانواده بی‌توجهی می‌کنیم، دچار احساس گناه یا عذاب وجدان می‌شویم و همین باعث شکل‌گیری یک واکنش عصبی درونی می‌شود. حال ممکن است در این شرایط خود را سرزنش کنیم و یا همه تقصیرها را به گردن عوامل دیگر بیندازیم.

 

۵- بی توجهی به ارزشهای مهم توسط دیگران

همه ما دارای ارزشهایی مانند خانواده، آزادی،‌ احترام، پول و … هستیم. NLP بر این نکته تاکید دارد که ارزشها در واقع اسکلت رفتاری ما را تشکیل می‌دهند و اگر کسی به آنها بی‌احترامی کند، ما به شدت واکنش نشان می‌دهیم.
مانند زمانی که در زندگی زناشویی یکی از طرفین به خود اجازه می‌دهد که به خانواده طرف مقابل توهین کند. در اینجا حتی اگر با واکنش مستقیم او مواجه نشود، یک واکنش عصبی درونی را در او برانگیخته است.
ریشه بسیاری از اختلافات خانوادگی به خاطر همین بی‌توجهی به ارزشهای یکدیگر شکل می‌گیرد و رفته رفته روابط عاطفی طرفین دچار اختلال می‌گردد.

۶- یادگیری‌های قبلی

اطلاعاتی که همه ما از دوران کودکی دریافت کرده‌ایم، می‌تواند این باور را در ما بنا نهاده باشد که برای دفاع از حق خود، باید یک واکنش عصبی سریع انجام دهیم وگرنه به نوعی حقوق ما پایمال خواهد شد.

 

۷- بی‌احترامی به شخصیت

زمانی که احساس می‌کنیم شخصیت ما مورد هدف قرار گرفته است، دچار واکنشهای عصبی می‌شویم. مثلا رفتار بدی انجام داده‌ایم و بجای آنکه بخاطر آن رفتار مورد شماتت قرار گیریم،‌ به کل شخصیت ما توهین می‌شود و به عنوان یک فرد خطاکار تلقی می‌شویم.

 

۸- کمبود عزت‌نفس

زمانیکه در درون خود احساس بی‌ارزشی می‌کنیم،‌ دائما به خود برچسب منفی می‌زنیم و در حال سرزنش خود هستیم و در نتیجه با سرعت بیشتری واکنش عصبی نشان می‌دهیم.

بسیاری از درگیری‌ها و گفتگوهای منفی درونی و قضاوتهای سریع نسبت به خود یا دیگران به همین دلیل است. اینکه خود را فردی ارزشمند نمی‌دانیم و در نتیجه شکننده و پرخاشگر می‌شویم.

 

۹- کاهش اعتمادبه‌نفس در مواجهه با مسائل مختلف

وقتی احساس می‌کنیم که نمی‌توانیم کاری را با اعتماد به نفس شروع کنیم، پیش ببریم و به پایان برسانیم، خیلی سریع درگیر واکنشهای عصبی می‌شویم.
در این شرایط احساس می‌کنیم که قادر به فراگیری مهارتهای مختلف برای پیشبرد اهدافمان نیستیم و همین امر به احساسات درونی بسیار منفی در ما می‌انجامد. حال اگر طرف مقابل خواسته‌ای هر چند معقول داشته باشد، چون احساس کمبود اعتماد به نفس داریم،‌ ممکن است به یکباره از کوره در رویم و واکنشهایی نشان دهیم که بعدها پشیمان شویم.

 

۱۰- وجود افکار متعدد و پراکنده

زمانی که ذهن ما پر باشد،‌یعنی افکار مختلفی در ذهن وجود داشته باشد که هیچ تصمیم قاطعی برای آنها نگرفته باشیم،‌ با هر حرف جدیدی تمرکز خود را از دست می‌دهیم و به واکنش‌های عصبی مختلف روی‌ می‌آوریم.

۱۱- هنگامیکه ضعف‌های ما مورد خطاب قرار می‌گیرند

هر کدام از ما دارای نقطه ضعف‌هایی در زندگی خود هستیم که ما را آزار می‌دهند و خود از آنها اطلاع داریم.
با اینکه طبیعتا باید به دنبال حل نقطه ضعف‌های خود باشیم،‌اما وقتی طرف مقابل با طعنه و سرزنش در رابطه با آنها صحبت می‌کند، احساس ناتوانی می‌کنیم و همین باعث شکل‌گیری یک واکنش عصبی در ما می‌شود.

 

لحظه‌ای تامل کنید:

شما بیشتر درگیر کدامیک از موارد بالا هستید؟

برای از بین بردن واکنشهای عصبی خود چه چاره‌ای اندیشیده‌اید؟

در این مسیر چقدر تلاش کرده‌اید؟

چه کارهای دیگری باید انجام دهید؟

 

نویسنده: مهدی عرب زاده مدرس NLP
منبع: آکادمیک NLP