عزت‌نفس پدیده‌ای است که اغلب به صورت پنهان عمل می‌کند و چنانچه عوامل موثر بر عزت‌نفس مورد توجه قرار نگیرند، رفته رفته احساس ارزشمندی و دوست داشتن خود را از دست خواهیم داد.
در این شرایط بدون آنکه شاید از کاهش عزت نفس آگاه باشیم، دچار افکار و احساساتی منفی مانند ترس،‌ دلشوره،‌ عدم قدرت تصمیم‌گیری، استرسهای فراوان و … می‌گردیم.

مهمترین عوامل اثرگذار بر میزان عزت نفس

۴ عامل محیط، رفتارها و عادتها، توانایی‌ها و مهارتها و ارزشها و باورها، به عنوان عوامل موثر بر عزت‌نفس شناخته می‌شوند که NLP نگاه ویژه‌ای به آنها دارد. در زیر به بررسی تک تک این عوامل خواهیم پرداخت:

۱- محیط

اولین عامل اثرگذار بر عزت نفس، محیط می‌باشد. محیط شامل تمامی افرادی می‌باشد که در زندگی با آنها سروکار داریم. مانند اعضای خانواده،‌ اقوام و آشنایان،‌اطرافیان،‌ دوستان،‌ معلمان و افرادی که حتی به صورت مقطعی با آنها ارتباط داریم.

محیط چگونه بر عزت نفس ما اثر می‌گذارد؟

بسیاری از جملات، رفتارها،‌ حالتها و برخوردهایی که با ما می‌شود، می‌تواند باعث گردد ما احساسات خوب یا بدی را نسبت به خود پیدا کنیم. گاهی این برخوردها آن چنان بر روی ما اثر می‌گذارد که ممکن است تا سالها درگیر آنها شویم.

جملات تحقیرآمیز، مقایساتی که با دیگران می‌شویم، بی‌احترامی‌ها و سایر اتفاقات محیطی، همگی می‌توانند باورهایی قوی در ما ایجاد کنند که براساس همین باورها خود را مورد قضاوت قرار دهیم. اینکه به طور کلی موجودی دوست‌داشتنی و باارزش هستیم و یا فردی پوچ و بی‌ارزش.

۲- رفتارها و عادتها

یکی دیگر از عوامل موثر بر عزت‌نفس، رفتارها و عادتهای ما هستند. یعنی مجموعه کارهایی که انجام می‌دهیم و پس از آن احساس ما نسبت به خود شکل می‌گیرد.
مثلا زمانی که یک واکنش عصبی نشان می‌دهیم و پس از آن عذاب وجدان می‌گیریم و به سرزنش خود می‌پردازیم. یا عادتی مانند کم‌خوابی می‌تواند باعث شود در محیط کاری کسل باشیم و تمرکز حواس‌مان پایین بیاید.
در این صورت وقتی کارهایمان به خوبی پیش نرود، احساس می‌کنیم فرد لایقی نیستیم و عزت‌نفس‌مان کاهش می‌یابد. در این شرایط ممکن است دچار احساساتی چون خشم و عصبانیت و یا حتی گفتگوهای درونی منفی شویم و خودمان با دست خود، حالمان را خراب کنیم.

تکنیک‌های NLP با تاثیرگذاری بر روی ضمیرناخودآگاه به ما کمک می‌کنند تا رفتارها و عادتهای خود را با اهدافمان متناسب کنیم و در نتیجه میزان عزت‌نفس ما افزایش می‌یابد.

۳- مهارت‌ها و توانمندیها

سومین عامل اثرگذار بر میزان عزت نفس، توانایی‌ها و مهارت‌های ما می‌باشد. به عنوان مثال شما می‌خواهید برای تعدادی از همکاران خود، در رابطه با موضوعی مهم سخنرانی کنید. اگر مهارتهای سخنرانی را خوب فرا نگرفته باشید، قطعا دچار احساساتی مانند ترس یا استرس خواهید شد. سپس احتمالا برچسبهایی مانند “من بی‌عرضه هستم” یا “من ترسو هستم” را به خود خواهید زد.
این القاب منفی باعث کاهش عزت نفس و میزان ارزشمندی شما نسبت به خود خواهد گشت. در حالیکه مساله اصلی فقط یک کمبود مهارت بوده است که با فراگیری آن، به راحتی می‌توانید کار خود را به شکل صحیحی انجام دهید.

۴- ارزشها و باورها

آخرین عامل از مجموعه عوامل موثر بر عزت نفس، ارزش‌ها و باورها می‌باشند.

ارزشها چیستند؟

ارزش‌ها، اولویت‌های مهم زندگی هر شخص می‌باشند که بی‌توجهی به آنها توسط خود یا دیگران در نهایت منجر به کاهش شدید عزت نفس خواهد گردید.
مواردی مانند آزادی،‌ خانواده،‌ امنیت، ثروت،‌ احترام،‌ عشق و … از جمله ارزشهای مهم هستند. البته لیست ارزشها،‌ اولویت میان آنها و چگونگی پرداختن به آنها در افراد مختلف متفاوت است.
NLP با مجموعه‌ای قدرتمند از تمرینات و تکنیک‌های شگفت‌انگیز خود، به ما کمک می‌کند تا خیلی دقیق ارزشها و اولویت میان آنها را به منظور تقویت عزت‌نفس شناسایی کنیم.

ارزش‌ها چگونه بر عزت‌نفس ما اثر می‌گذارند؟

از آنجایی‌ که ارزشهای اصلی ما معمولا از دوران کودکی شکل گرفته‌اند و پایه بسیاری از افکار، تصمیمات و انتخابهای ما می‌باشند، از نظر ضمیر ناخودآگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
برای همین هرزمان که ارزشهای ما توسط خود یا دیگران زیرپا گذاشته شود،‌ به صورت ناخودآگاه واکنشهای احساسی شدیدی انجام می‌دهیم. عصبانیت، پشیمانی،‌ احساس گناه و عذاب وجدان مجموعه احساساتی هستند که به علت زیرپا گذاشته شدن ارزشها شکل می‌گیرند.
این مساله باعث می‌شود تا رفته رفته احساس خوبی نسبت به خود نداشته باشیم و از میزان عزت‌نفس‌مان کاسته گردد.

ارتباط میان ارزشها و باورها

باورها،‌ موتور محرک ارزشها هستند. یعنی انگیزه‌‌ دهنده‌هایی قوی که ما را به سمت ارزشهایمان سوق می‌دهند. مثلا باور به اینکه “پول باعث رفاه و خوشبختی می‌شود”، سبب می‌شود که انگیزه پیدا کنیم تا به سمت ارزش” ثروت” حرکت کنیم و برای بدست آوردن پول بیشتر اقدام کنیم.

باورها چگونه بر عزت‌نفس ما اثر می‌گذارند؟

در مسیر اهداف و خواسته‌های خود باید باور داشته باشیم که شایسته و لایق رسیدن به آنها هستیم. اگر این باور ضعیف باشد یا وجود نداشته باشد، قطعا چون از انگیزه‌های ما کاسته خواهد شد، میزان عزت‌نفس‌مان کاهش می‌یابد.
مثلا اگر آرزوی پولدار شدن داشته باشیم اما باور نداشته باشیم که می‌توانیم ثروتمند شویم، ناخودآگاه به ما اجازه حرکت به سمت ثروت را نخواهد داد. حال پس از مدتی که مشاهده می‌کنیم دیگران از ما پیشی گرفته‌اند، احساس ضعف و حقارت می‌کنیم و حس ارزشمندی خود را از دست می‌دهیم.

نویسنده: مهدی عرب زاده مدرس NLP
منبع: آکادمیک NLP